Mity wolontariatu – część trzecia – wolontariat w działalności gospodarczej

To już trzecia część mitów wolontariatu, z pierwszą i drugą można zapoznać się w poprzednich wpisach na blogu. Tym razem poświęcona jednemu z dość nieoczywistych zagadnień – wolontariatowi w działalności gospodarczej. Czy wolontariat w podmiotach prowadzących działalność gospodarczą jest możliwy?

Do wpisu skłoniło mnie ostatnie zamieszanie wokół Geek Girls Carrots, które dla mnie jet raczej kryzysem przywództwa i modelu zarządzania organizacją, niż jakąś srogą aferą. W opisie i komentarzach zaczęło się tam pojawiać słowo „wolontariat” co w połączeniu z formą działania GGC jaką jest jednoosobowa działalność gospodarcza zwyczajnie mi nie gra.

Mitem z którym się dziś zmierzymy jest mit, że wolontariat jest niemożliwy w podmiotach realizujących działalność gospodarczą.

Czy wolontariat jest możliwy w podmiotach prowadzących działalność gospodarczą?

Może to zabrzmieć dziwnie, ale… jest. W określonych warunkach.

Warunki te dość dobrze opisuje Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (UoDPPW). Kluczem do zrozumienia i właściwej interpretacji tego, co można a czego nie można jest jednak zrozumienie tego czym jest działalność gospodarcza oraz jak i z jakich powodów zmieniała się sama ustawa.

Czym jest działalność gospodarcza

Jeśli chcecie doświadczyć chaosu polskiego prawa, to poszukajcie definicji działalności gospodarczej. To mogłoby wyglądać lepiej. Jeśli chcielibyśmy z tego wszystkiego złożyć jedną definicję i w dodatku łatwą w zrozumieniu, to działalnością gospodarczą jest taka działalność, gdzie podmiot albo osoba za przez swoje działania generuje przychód i ma pełną dowolność w jego wykorzystaniu – może go na przykład wypłacić swoim udziałowcom w formie dywidendy. Definicja ta na pewno nie jest doskonała, ale jest najbardziej przydatna w analizowaniu tego gdzie jest możliwy wolontariat i czym jest działalność gospodarcza w trzecim sektorze.

Przy działaniach wchodzących w zakres działalności gospodarczej, prawie zawsze wolontariat nie jest dozwolony. Istotne jest tu stwierdzenie, że niedozwolony jest on tylko „przy działaniach”, bo podmioty mogą prowadzić równolegle różne rodzaje działalności.

Jest kilka innych działań, które generują finansowy przychód, ale przez obostrzenia prawne, które jasno wskazują na co i w jaki sposób powinien być on wykorzystany – nie wchodzą one w zakres działalności gospodarczej – na przykład działalność odpłatna statutowa.

Gdzie natkniemy się na działalność gospodarczą

Poniżej kilka najczęstszych form działalności gospodarczej, z którą się spotkamy. Samych form działalności zaliczanych do organizacji pozarządowych jest kilkanaście. Według Komentarza do ustawy prof. Izdebskiego można do nich zaliczyć m.in. partie polityczne, samorządy zawodowe czy uczniowskie kluby sportowe – dla nich warto zrobić osobną analizę pokazującą czy i w jakiej formie wolontariat jest możliwy.

Jednoosobowa działalność gospodarcza

Zgodnie z zapisami Art. 42. UoDPPW wolontariusz ma możliwość wykonywania swoich świadczeń na rzecz określonych podmiotów. Jednoosobowej działalności gospodarczej nie ma w tym katalogu (i nie jest ona podmiotowa), więc wolontariat teoretycznie u osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą nie jest możliwy.

Właściwie to jest możliwy tylko w jednym, konkretnym przypadku, ale o tym na końcu.

Jak to sprawdzić: Formę prawną można sprawdzić poprzez prowadzoną przez Ministra Rozwoju Centralną Ewidencję i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) po numerze NIP albo REGON albo po imieniu i nazwisku przedsiębiorcy.

Organizacje pozarządowe

Organizacje pozarządowe mają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej. Zyski z takiej działalności są przeznaczane w całości na realizację ich działań statutowych.

Wolontariat w takich podmiotach jest możliwy w określonych przypadkach. Zgodnie z Art 42 ust.1 pkt 1 UoDPPW „w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej”.

Jak to sprawdzić: Wpis w KRS, który możemy znaleźć w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji, ZOZ po numerach KRS, NIP REGON albo po nazwie organizacji. Wypis będzie zawierał datę wpisania do rejestru przedsiębiorców. O tym co wchodzi w zakres działalności gospodarczej organizacji musimy się jednak dowiadywać u zarządu każdej z nich.

Spółdzielnie socjalne

Spółdzielnie socjalne są szczególnym typem organizacji prowadzącej głównie działalność gospodarczą. Zyski z tej działalności nie mogą być rozdysponowane wśród spółdzielców. Dodatkowo zgodnie z Art 2. ust 3. Ustawy o spółdzielniach socjalnych spółdzielnie takie mogą realizować „działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych”, czyli mogą startować w konkursach ofert tak samo jak chociażby stowarzyszenia czy fundacje.

Ustawa o spółdzielniach socjalnych stanowi w Art. 14., że „Wolontariusze mogą wykonywać świadczenia na rzecz spółdzielni socjalnej, w zakresie prowadzonej przez tę spółdzielnię działalności pożytku publicznego, na zasadach określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.”

W każdej spółdzielni socjalnej, która z natury jest podmiotem gospodarczym i prowadzi działalność gospodarczą wolontariat jest możliwy w określonych przypadkach. Może się on odbywać tylko przy działaniach wchodzących w sferę zadań publicznych. Ustawa o spółdzielniach wskazuje w Art. 2. ust 2.  dodatkowo dwa działania własne spółdzielni, które zgodnie z dodatkowym opisem ustawy „nie są wykonywane w ramach prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej”. Bez problemu ich zakres można wpisać w sferę zadań publicznych – więc można do ich realizacji wciągnąć wolontariuszy:

• społeczna reintegracja jej członków przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu,
• zawodowa reintegracja jej członków przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy

Jak to sprawdzić: Sfera zadań publicznych jest wymieniona w Art. 4. ust 1. i zawiera obecnie 37 punktów, razem z furtką, w ramach której „Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, zadania w zakresie innym niż wymienione w ust. 1 jako należące do sfery zadań publicznych, kierując się ich szczególną społeczną użytecznością”.

Jeśli wolontariat odbywa się w ramach projektu dofinansowanego ze środków publicznych, to mamy pewność, że wchodzi on w sferę zadań publicznych i jest działalnością społecznie użyteczną. Jeśli nie, to informacji, czy nie wchodzi on w zakres działalności gospodarczej powinniśmy szukać u zarządu spółdzielni.

Organy administracji publicznej i jednostki organizacyjne podległe organom administracji publicznej lub nadzorowane przez te organy

W tej kategorii mieszczą się wszelkie urzędy, zarówno centralne, jak i samorządowe, ale również podległe im szkoły, przedszkola, muzea, biblioteki, domy kultury itp. Wszystkie mają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej. Wolontariat w takich instytucjach jest możliwy w określonych przypadkach – przede wszystkim z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Mogą istnieć także dodatkowe przepisy ograniczające wolontariat, jak choćby regulujące wolontariat w szkołach.

O wolontariacie w ministerstwach oraz parkach narodowych już dość szczegółowo pisałem. Jest to jedna z najbezpieczniejszych form wolontariatu, bo administracja i jednostki podległe działają tylko w zakresie obowiązujących je przepisów, a dzięki dostępności radców prawnych, których zwykle zatrudniają, nie ma możliwości nadużyć, albo złej interpretacji przepisów regulujących wolontariat. Przynajmniej w teorii.

Jak to sprawdzić: Jeśli mamy wątpliwość czy nasze działania wchodzą w zakres działalności gospodarczej możemy to sprawdzić albo poprzez poszukiwanie informacji o tym jak taka działalność jest realizowana w Biuletynie Informacji Publicznej takiej jednostki, albo o pytanie zadane w trybie dostępu do informacji publicznej.

Spółki prawa handlowego

To jest ciekawe! W spółkach prawa handlowego wolontariat jest możliwy w określonych przypadkach. Tak, w spółkach mogą działać wolontariusze, o ile spełnione zostaną liczne wymagania narzucone przez UoDPPW:

• są to spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2014 r. poz. 715)
• nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych
• nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników
• prowadzą działalność nieodpłatną lub odpłatną w sferze zadań publicznych

Najczęściej spotykane w tym zestawieniu są kluby sportowe, spółek z o.o. albo S.A. jeszcze nie spotkałem. Może za słabo szukam. Jak znacz taką spółkę, to zapraszam do skomentowania tego posta.

Jak to sprawdzić: Rozpoznanie spółki jest proste, bo w nazwie występuje jej forma prawna. Wiemy więc czy jest to z o.o. czy S.A., więc jeden warunek jest już spełniony. Z pozostałymi może być problem, bo możemy je znaleźć tylko w statucie spółki, a ten nie zawsze jest udostępniony. Jeśli podmiotowi zależy jednak na wolontariuszach, to w jego interesie jest pokazanie, że robi to zgodnie z prawem. Jeśli odmawia, a już jesteś jego wolontariuszem, to pomoże skontaktowanie się z Państwową Inspekcją Pracy.

Idiotyzm ustawowy

Przeczytałeś wszystkie powyższe punkty? To teraz przeczytaj coś, co zniszczy twój obraz wolontariatu… Wolontariat w jednym wyjątkowym zakresie jest możliwy w każdym podmiocie, niezależnie od tego czy jest to jednoosobowa działalność gospodarcza, spółka sprawa handlowego, organizacja kościelna, czy część administracji publicznej. I najciekawsze jest to, że to prawdziwa działalność gospodarcza, czyli taka, w której ktoś zarobi na wolontariacie.

Działalność lecznicza

Obecność punktu zezwalającego na wolontariat w działalności leczniczej jest prawniczą ustawową łatą. Jest to dość dziwne, że wśród opisów rodzajów podmiotów, które mogą realizować wolontariat w art. 42. ust. 1 UoDPPW pojawia się opis działalności, która może być realizowana przez wiele różnych podmiotów.

Winą tego zamieszania jest polityczny idiotyzm, czyli forsowanie ustaw bez odpowiednich konsultacji społecznych, które mogły w porę wyłapać nieścisłości przeforsowane przez większość parlamentarną (pozdrawiam obecną większość, która wprowadza ustawy równie szybko…)

Zaczęło się w 2011 roku szybkim wprowadzeniem Ustawy o działalności leczniczej, która zdefiniowała każdą działalność leczniczą jako działalność gospodarczą. Nie brzmi to strasznie, ale jako działalność leczniczą zakwalifikowano też działanie hospicjów. Problem w tym, że fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą jedynie jako uzupełniającą do działalności statutowej. Jeśli więc prowadziły hospicjum, to przy wejściu ustawy w życie ich działalność statutowa stawałaby się gospodarczą i właściwie jedyną działalnością, czym łamałyby ustawę o fundacjach i mogłyby być zlikwidowane przez sąd.

W związku z tym, że ustawa była w vacatio legis, próbowano załatać tę głupotę jak się dało, zmieniając przepisy innych ustaw, aby po jej wejściu w życie sytuacja dla działających podmiotów się nie zmieniła. No i mamy taki kwiatek w ustawie, który jawnie dopuścił wolontariat we działalności gospodarczej. Bardziej się tego zepsuć już nie dało (skreśliłem, bo boję się, że obecna ekipa rządząca potraktuje to jako wyzwanie).

Wolontariat jest możliwy w działalności leczniczej realizowanej przez dowolny podmiot. Działalność lecznicza jest jasno zdefiniowana w Ustawie o działalności leczniczej i w jej zakres wchodzi:

• Udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Świadczenia te mogą być za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności),
• Promocja zdrowia,
• Realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia, w tym wdrażaniem nowych technologii medycznych oraz metod leczenia,

Jak to sprawdzić: Podmiot wykonujący działalność leczniczą musi być zgłoszony do Rejestru Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą. Rejestr zawiera też szczegółowe informacje o tym jaką działalność leczniczą realizuje dany podmiot.

Wolność interpretacji

Powyższa analiza oparła się o wykładnię przepisów prezentowaną między innymi przez MRPiPS. Jednak może dojść do ich innego interpretowania w konkretnych sprawach przez sądy.

Jedną z takich interpretacji jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r. (I PK 123/09), który stwierdza wprost, że w analizowanym przypadku „Związek zawodowy – co do zasady – może, także w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, korzystać z wolontariuszy, w tym wolontariuszy będących jego członkami”.

Innym ciekawym przykładem jest Orzeczenie Sądu Najwyższego (I PK 108/09) gdzie można się doczytać, że „Podsumowując dotychczasowe wywody trzeba uznać – wbrew stanowisku sądów orzekających w sprawie – że związek zawodowy co do zasady może korzystać z wolontariatu swych członków, także w zakresie prowadzonej przez siebie działalności ubocznej” – gdzie w tym przypadku działalnością uboczną była działalność gospodarcza.

Jestem wolontariuszem w nieuprawniony podmiocie – co dalej?

Jeśli jesteś wolontariuszem w podmiocie, który nie pasuje do żadnego z wymienionych na tej liście, to skontaktuj się z Państwową Inspekcją Pracy i skorzystaj z ich porad prawnych. Inspekcja może przeprowadzić kontrolę legalności twojego zatrudnienia.

Jeśli twoja umowa została zawarta w sposób nieprawidłowy, przez nieuprawniony podmiot, to Inspekcja może stwierdzić, że wykonywane przez ciebie czynności podlegają pod Kodeks Pracy – czyli są bezumownie wykonywaną pracą. Możesz wygrać na tym zapłatę zaległych, przysługujących ci składek ZUS i dochodzić przed sądem zaległego wynagrodzenia. Ale to już robota dla prawników

Na koniec

Powyższe zestawienie zostało przygotowane przeze mnie w dobrej wierze na podstawie dostępnych aktów prawnych i interpretacji. Zastrzegam jednak, że nie jestem prawnikiem. Jeśli chcesz się nim posługiwać, szczególnie kiedy w grę wchodzi podejrzenie o wykonywanie twojego wolontariatu niezgodnie z przepisami, to skonsultuj to najpierw z prawnikiem – porad udziela na przykład wspomniana Państwowa Inspekcja Pracy. Nie biorę odpowiedzialności za wykorzystanie powyższych informacji – niech będą dla ciebie drogowskazem, wykładnię zostawiam prawnikom.

Mity wolontariatu – część trzecia – wolontariat w działalności gospodarczej by Karol Krzyczkowski is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.